Faculty Of Chinese Medicine

  ยิน – หยาง  เป็นด้านของสรรพสิ่งที่ตรงข้ามกัน  จะต่อต้านกัน  ขณะเดียวกันก็ควบคุมและเป็นเอกภาพแก่กัน  เกี่ยวเนื่องสัมพันธ์ซึ่งกันและกันตลอดเวลา  สรรพสิ่งที่ปรากฏอยู่ในจักรวาลนี้ประกอบด้วยยิน-หยางทั้งสิ้น  ยิน-หยางเหล่านี้มีการเปลี่ยนแปลงเกี่ยวเนื่องกันตลอดเวลา  และการเปลี่ยนแปลงนี้เองที่เป็นตัวกำหนดปรากฏการณ์ธรรมชาติทั้งปวง  รวมทั้งการเจริญเติบโตและการเปลี่ยนแปลงของชีวิตมนุษย์

     ลักษณะของยิน-หยาง   หยางมีแนวโน้มที่จะแผ่ออก  ไหลขึ้นเบื้องบน  และ เป็นความเคลื่อนไหว  ส่วนยิน มีแนวโน้มที่จะหดเข้าภายใน  ไหลลงเบื้องล่าง  และ เป็นความหยุดนิ่ง  หากปริมาณหรือคุณภาพของตัวใดตัวหนึ่งเหลื่อมล้ำเกินไป  สภาวะสมดุลก็จะแปรเปลี่ยนไป

ตารางที่ 1 แสดงความหมายของยิน-หยาง  ในลักษณะที่เป็นคู่ตรงกันข้าม

 

ยิน 阴	กลางคืน 晚上	ฤดูใบไม้ร่วง หนาว 春夏	หญิง 女性	เย็น 寒凉	หนัก 重	มืด 阴暗	ลงต่ำ 下降	ด้านใน 向内	สงบนิ่ง 静止
หยาง 阳	กลางวัน 白天	ฤดูใบไม้ผลิ ร้อน 秋冬	ชาย 男性	ร้อน 温热	เบา 轻	สว่าง 明亮	ขึ้นสูง 上升	ด้านนอก 向外	เคลื่อนไหว 运动

 

กฎของยิน-หยางแบ่งออกได้เป็น 4 ข้อคือ

1.  ยิน-หยางตรงข้ามกัน （阴阳对立）            
     คนโบราณคิดแบบเข้าใจง่าย ๆ ว่า ด้านที่หันเข้าหาดวงอาทิตย์เป็น “พลังหยาง” ด้านที่หันหลังให้กับดวงอาทิตย์เป็น “พลังยิน”แม้ว่าสิ่งของ 2 สิ่งจะอยู่ตรงข้ามกัน แต่ต่างก็มีหน้าที่อิสระต่อกัน สิ่งที่ตรงข้ามกัน 2 สิ่ง จะก่อให้เกิด หรือแปรเปลี่ยนทำให้เกิดสิ่งใหม่ ๆ ได้ เช่น การเคลื่อนไหวของดวงจันทร์กับดวงอาทิตย์ทำให้เกิดฤดูกาลต่าง ๆ ผู้ชายกับผู้หญิงทำให้เกิดลูกได้
     ยิน-หยางต่างทำหน้าที่ตรงข้ามกัน คือ อินเกี่ยวกับโครงสร้างร่างกาย หยางเกี่ยวกับการทำหน้าที่   ยิน-หยางควบคุมซึ่งกันและกันให้อยู่ในสภาวะสมดุล ร่างกายจึงเป็นปกติ แต่ถ้าเสียสมดุลจะทำห้เกิดโรคตามมา

2.  ยิน-หยางอาศัยซึ่งกันและกัน （阴阳互根）            
     สรรพสิ่งในโลกนี้แม้ว่ามี 2 สิ่งที่ตรงข้ามกัน แต่ก็ต้องอาศัยซึ่งกันและกันเพื่อความอยู่รอด และเพื่อประโยชน์ระหว่างกัน ยินพึ่งพาหยาง หยางพึ่งพายิน ต่างฝ่ายจะคงอยู่ได้ก็ต่อเมื่อฝ่ายตรงข้ามยังคงอยู่ ยิน-หยางแยกจากกันไม่ได้ เช่น มีฟ้าจึงจะมีดิน ไม่มีฟ้าก็ไม่มีดิน มีรูปร่างจึงจะมีเงา เงาก็จะอาศัยตามรูปร่าง ไม่มีรูปร่างก็จะไม่เกิดเงา

3.  ยินหยางมีการเปลี่ยนแปลงขึ้นและลง （阴阳消长）
   สรรพสิ่งที่ตรงข้ามกัน 2 อย่าง มีการเคลื่อนไหวในลักษณะขัดแย้งกัน ฝ่ายหนึ่งจะมีการเพิ่มขึ้น ขณะที่อีกฝ่ายหนึ่งจะต้องลดลง เช่น การเปลี่ยนแปลงของฤดูกาล เมื่อเข้าสู่ฤดูใบไม้ผลิ และฤดูร้อน เป็นเวลาที่ยินค่อยๆลดลง หยางค่อยๆเพิ่มขึ้น ทำให้อากาศเย็นค่อยๆอุ่นขึ้น คือ ยินลดหยางเพิ่ม （阴衰阳盛）และจากฤดูร้อนเข้าสู่ฤดูใบไม้ร่วงและฤดูหนาว  อากาศจะเปลี่ยนจากร้อนค่อยๆเย็นลง เป็นเวลาที่หยางค่อยๆลดลง อินค่อยๆเพิ่มขึ้น คือ หยางลดยินเพิ่ม （阴盛阳衰） 

4.  ยินหยางมีการแปรเปลี่ยนซึ่งกันและกัน （阴阳转化）
   เมื่อยินและหยางมีการเปลี่ยนแปลงชึ้นลงถึงระดับหนึ่ง  ยินที่เพิ่มขึ้นจะสามารถเปลี่ยนเป็นหยาง  หยางที่เพิ่มขึ้นสามารถเปลี่ยนเป็นยินได้  คือ ร้อนจัดเปลี่ยนเป็นหนาว, หนาวจัดเปลี่ยนเป็นร้อน (热极生寒，寒极生热)   เช่น  ภาวะไข้และความร้อนสูงในร่างกายเป็นสาเหตุให้ร่างกายใช้พลังงานมากเกินปกติจนเกิดอาการตัวเย็น  มีอาการหน้าซีดขาว  แขนขาเย็น  หายใจขัด  อาการดังกล่าวนี้เป็นอาการเย็นเกินไปนั่นเอง หรือหยางเปลี่ยนเป็นยิน

โครงสร้างร่างกายกับยินและหยาง (人的组织结构)  ส่วนต่างๆของร่างกาย จำแนกเป็นยิน-หยางได้ดังนี้
            - ร่างกายส่วนบน เป็นหยาง  ส่วนล่าง เป็นยิน
            - ร่างกายส่วนนอก เป็นหยาง  ส่วนใน เป็นยิน
            - ด้านหลังของร่างกาย เป็นหยาง  ด้านหน้า เป็นยิน
     อวัยวะภายในจำแนกตามการทำหน้าที่เป็นอวัยวะตันทั้ง 5（五脏）ได้แก่ หัวใจ ปอด ม้าม ตับ ไต  เป็นยิน เพราะทำหน้าที่เก็บสะสมสารจำเป็น (หยุดนิ่ง)  และอวัยวะกลวงทั้ง 6 （六腑）ได้แก่ ถุงน้ำดี กระเพาะอาหาร ลำไส้ใหญ่ ลำไส้เล็ก กระเพาะปัสสาวะ ซานเจียว เป็นหยาง  เพราะทำหน้าที่ย่อย ระบาย ขับถ่าย (มีการเคลื่อนไหว)
     โดยที่ในอวัยวะตันทั้ง 5 ก็ยังจำแนก หัวใจและปอด เป็นหยาง (อยู่ด้านบน ในช่องอก)  ส่วนม้าม ตับ และไต เป็นยิน (อยู่ด้านล่าง ในช่องท้อง)

ระบบเส้นลมปราณ (经络) จำแนกเส้นลมปราณหลักเป็นยิน  เส้นลมปราณย่อยเป็นหยาง เป็นต้น

เลือดและพลังลมปราณ (血气) จำแนกเลือดเป็นยิน พลังลมปราณเป็นหยาง เป็นต้น

หน้าที่ทางสรีระวิทยาของร่างกายกับยินและหยาง
     ยิน เป็นสารหล่อเลี้ยงร่างกาย ซึ่งเป็นวัตถุพื้นฐานในการทำหน้าที่   หยาง เป็นการทำหน้าที่ต่างๆของร่างกาย ถ้าขาดสารหล่อเลี้ยงร่างกายก็ทำงานไม่ได้  ยิน-หยางมีคุณสมบัติตรงข้ามกัน แต่พึ่งพาอาศัยกัน มีการเปลี่ยนแปลงขึ้นลง เปลี่ยนแปลงซึ่งกันและกันได้  ถ้าอยู่ร่วมกันอย่างสมดุลร่างกายก็จะเป็นปกติ   แต่ถ้าหากยิน-หยางไม่สมดุล  ก็เป็นเหตุให้เกิดโรคภัยไข้เจ็บขึ้น  หากหยางมีปริมาณมากเกินไป  ก็จะทำให้ยินอ่อนกำลังลง  และในทำนองกลับกัน  ถ้ายินมากเกินไปก็จะเป็นอุปสรรคขวางกั้นหยาง

การเปลี่ยนแปลงทางพยาธิวิทยาของร่างกาย
     ถ้ายิน-หยางเสียสมดุลจะเกิดโรค  โดยการเกิดโรคและการดำเนินการของโรคขึ้นปัจจัย 2 ประการ คือ
     - ลมปราณต้านทานโรค（正气）คือ สมรรถภาพในการต้านทานโรค จากภายในร่างกาย ได้แก่ สารจำเป็นในร่างกาย เป็นยิน ลมปราณเป็นหยาง

     - ลมปราณก่อโรค（邪气）คือ อิทธิพลและปัจจัยต่าง ๆ ที่ทำให้เกิดโรค จากภายนอกร่างกาย  ได้แก่ ความเย็น ความชื้นเป็นยิน  ความร้อน ลม ไฟ เป็นหยาง

 

การเปลี่ยนแปลงของยินและหยาง มีดังนี้

1. ยิน-หยางเพิ่มขึ้น  （阴阳偏盛） คือ ระดับของยินหรือหยางเพิ่มสูงกว่าปกติ
ระดับลมปราณก่อโรคหยางเพิ่มขึ้น ทำให้เกิดกลุ่มอาการร้อน (阳胜则热：实热证) เช่น มีไข้สูง เหงื่อออก หน้าแดง ชีพจรเร็ว ขณะเดียวกันหยางที่เพิ่มขึ้นสามารถเผาผลาญของเหลวในร่างกายให้ลดลง ทำให้พบอาการคอแห้ง เป็นต้น เรียกว่าหยางเพิ่มทำให้ยินป่วย (阳胜则阴病)
ระดับลมปราณก่อโรคยินเพิ่มขึ้น  ทำให้เกิดกลุ่มอาการเย็น  ( 阴胜则寒：实寒证 ) เช่น ปวดท้อง ท้องเดิน ลิ้นซีด มีฝ้าขาว ชีพจรลึก  ขณะเดียวกันยินเพิ่มขึ้นจะไปทำลายลมปราณหยางในร่างกาย ทำให้มีอาการกลัวหนาว มือเท้าเย็น เป็นต้น เรียกว่า ยินเพิ่มทำให้หยางป่วย (阴胜则阳病)

2. ยิน-หยางลดลง (阴阳偏衰) คือ ระดับยินหรือหยางลดลงต่ำกว่าปกติ
ระดับลมปราณก่อโรคยินลดลง  ทำให้เกิดกลุ่มอาการร้อน  (阴虚则热：虚寒证 ) เช่น มีไข้เป็นเวลา เหงื่อออกมากตอนกลางคืน ร้อนตามฝ่ามือฝ่าเท้า ปากและลิ้นแห้ง  ชีพจรเล็กเร็ว
ระดับลมปราณก่อโรคหยางลดลง ทำให้เกิดกลุ่มอาการเย็น (阳虚则寒：虚热证) เช่น ใบหน้าซีดขาว กลัวหนาว มือเย็น อ่อนเพลีย เหงื่อออกมากตอนกลางวัน ชีพจรเบา

     การรักษาโรคเกิดจากสภาพหยางมากไป (ร้อน) ก็ให้ยาเย็น ถ้าเกิดจากสภาพยินมากไป (เย็น) ก็ให้ยาร้อนหรือยาขับเย็น แต่ถ้าสภาวะหยางอ่อนลงแล้วมีผลทำให้ยินดูมากเกินการรักษาใช้วิธีเพิ่มหยาง และพยุงยินให้คงสภาพพอดีไว้ หรือในทำนองกลับกันเพื่อปรับยิน-หยางให้สู่สภาวะสมดุล

อาหารหรือยาที่มีรสเค็ม (咸) ขม (苦) เปรี้ยว (酸)  ฝาด (涩)                       จัดเป็นยิน
อาหารหรือยาที่มีรสเผ็ด (辛)  หวาน (甘) จืด (淡)                                     จัดเป็นหยาง
ยาที่มีฤทธิ์ช่วยกระจาย ระบาย (发散)  ขึ้นข้างบนหรือออกข้างนอก (升浮)     จัดเป็นหยาง
ยาที่มีฤทธิ์ช่วยดับ สมาน (收敛)  ลงข้างล่างหรือเข้าข้างใน (沉降)                จัดเป็นยิน